Otwarte publikowanie i otwarte publikacje
Modele otwartego dostępu do publikacji:
1) ze względu na uprawnienia do korzystania:
otwarty dostęp gratis – „darmowy i otwarty dostęp”, czyli wolno korzystać zgodnie z prawem z zasobów (utworów) na zasadach dozwolonego użytku
otwarty dostęp libre – “darmowy i wolny dostęp”, czyli wolno korzystać szerzej niż na zasadzie dozwolonego użytku, ale w zgodzie z zapisami licencji, np. CC
2) ze względu na miejsce dostępu do pełnego tekstu:
droga złota – zapewnienie otwartego dostępu gratis albo libre przez wydawcę, w szczególności poprzez publikację utworu w czasopiśmie naukowym lub książce;
droga zielona – zapewnienie otwartego dostępu gratis albo libre przez autora poprzez zdeponowanie utworu w repozytorium
[za: Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce, MNiSW 2015]
Bezpłatne publikowanie w open access:
- programy publikowania otwartego w ramach licencji Wirtualnej Biblioteki Nauki. Dzięki nim Pracownicy UML mogą publikować bezpłatnie w czasopismach wydawców: ACS, Elsevier, Springer, OUP, LWW, T&F oraz w Science Advances.
UWAGA: aktualny status programu należy sprawdzać za pomocą powyższych linków:
- Program publikowania otwartego Elsevier w ramach licencji krajowej 2022-2024. Wznowienie programu jest spodziewane pod koniec 1. kwartału 2025 r. po otrzymaniu finansowania MNiSW oraz po podpisaniu nowej umowy na licencję krajową Elsevier. Projekt nowej umowy przewiduje, że do programu będą uprawnione artykuły przyjęte do publikacji w bieżącym roku po podpisaniu umowy i nie będzie miała znaczenia data wysłania artykułu do czasopisma.
- Program publikowania otwartego w ramach licencji konsorcyjnej ACS 2023-2025. W 2025 roku program obejmuje 90 czasopism wydawanych przez ACS (wszystkie tytuły z listy czasopism dostępnych w roku 2025 objęte są programem publikowania otwartego), w tym 71 czasopism hybrydowych i 19 czasopism otwartych.
- Program publikowania otwartego w ramach licencji krajowej Springer. [Aktualizacja: 29-04-2025] Program otwartego publikowania w czasopismach Springer na rok 2025 został otwarty. Wydawca nie przewiduje możliwości retroaktywacji artykułów, programem będą mogły być objęte tylko artykuły przyjęte do publikacji po uruchomieniu programu.
- Program publikowania otwartego w ramach licencji LWW [Aktualizacja: 30.04.2025] Program na rok 2025 został otwarty. Dostępna pula to 17 artykułów.
- Program publikowania otwartego w ramach licencji T&F. [Aktualizacja: 05-05-2025] Program na rok 2025 został otwarty. W roku 2025 pula artykułów wynosi 137.
- Program publikowania w licencji OUP – [Aktualizacja 05.02.2025] Program publikowania otwartego zostanie uruchomiony po podpisaniu nowej umowy z nieograniczoną pulą artykułów. Artykuły opublikowane w okresie zawieszenia programu będą mogły zostać zamienione na model otwarty (“retroaktywacja”). W 2024 r. zostało opublikowane 61 artykułów OUP (dane ze stycznia 2025 r.) oraz możliwa jest jeszcze retroaktywacja artykułów subskrypcyjnych z 2024 r..
Obniżone koszty publikowania w OA dla pracowników UML:
- oferta Frontiers, w której autorzy otrzymują 7,5% bonifikaty poniesionych kosztów publikacji
Wybrane kolekcje publikacji w wolnym dostępie
Przydatne linki:
- Creative Commons Polska
- SHERPA RoMEO – Publisher copyright policies & self-archiving – prawa autorskie wydawców a open access
Narzędzia internetowe wspierające naukowców w wyborze czasopisma lub platformy publikacyjnej zgodnej z polityką otwartego dostępu i Planem S:
Otwarte dane badawcze
Narodowe Centrum Nauki wprowadziło obowiązek dołączania planu zarządzania danymi badawczymi do formularza wniosku o finansowanie projektu.
Wytyczne dla wnioskodawców do uzupełnienia PLANU ZARZĄDZANIA DANYMI w projekcie badawczym
Prezentacja Natalii Galicy “Otwarte dane badawcze w polityce i praktyce Narodowego Centrum Nauki” Licencja CC-BY
Baza wiedzy na temat Open Access
Idea Open Access opiera się na założeniu, że publikacje naukowe powinny być dostępne bezpłatnie z zachowaniem pełnych praw autorskich.
Jak działa Otwarta Nauka? Jak działa prawo autorskie? Czym są licencje Cretive Commons?
Zalecenia i regulacje prawne:
Regulacje wewnątrzuczelniane:
Polityka Otwartości Polskiej Platformy Medycznej, przyjęta Uchwałą Senatu Uniwersytetu Medycznego w Lublinie z dn. 24-10-2018 r.
Zarządzenie Rektora nr 62/2019 z dn. 12-06-2019 w sprawie gromadzenia, opracowania i udostępniania przez Bibliotekę Główną wersji cyfrowych rozpraw doktorskich bronionych w Uniwersytecie Medycznym w Lublinie, publikacji pracowników i doktorantów Uniwersytetu Medycznego w Lublinie oraz danych badawczych
Regulacje krajowe i UE:
Zalecenia Komisji Europejskiej w sprawie dostępu do informacji naukowej oraz jej ochrony (2012/417/UE)
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 1291/2013 ustanawiające „Horyzont 2020” – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji
Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce (23.10.2015)
Plan S – którego celem jest wprowadzenie natychmiastowego otwartego dostępu do publikacji naukowych opisujących rezultaty badań finansowanych z publicznych lub niepublicznych grantów przyznanych przez krajowe, regionalne lub międzynarodowe instytucje finansujące i rady ds. badań naukowych
Polityka NCN dot. otwartego dostępu do publikacji (31.05.2020)
Przedłużenie złagodzonej polityki otwartego dostępu NCN – “zasady dotyczące publikowania wyników badań ogłoszone pismem Dyrektora NCN z dnia 11.10.2023 r. zostają przedłużone na czas nieokreślony. Oznacza to, że będą mogli z nich skorzystać kierownicy wszystkich badań i działań naukowych, bez względu na termin złożenia raportu końcowego. Złagodzone zapisy dotyczące Polityki Otwartego Dostępu (OA) będą obowiązywać do odwołania.” za: Przedłużenie złagodzonej polityki otwartego dostępu NCN. – Pismo w sprawie przedłużenia zasad działania zmienionych zapisów dotyczących “Polityki Narodowego Centrum Nauki dot. otwartego dostępu do publikacji” (zwanej dalej „Polityką OA”) z dnia 30.09.2024 r. Ze złagodzonych zapisów nie mogą skorzystać projekty wyłonione w następujących konkursach międzynarodowych: POLONEZ BIS, w konkursach ogłaszanych przez sieci CHANSE, CHIST-ERA oraz ForestValue2 i Biodiversa+, a także w konkursach GRIEG, IdeaLab i POLS, finansowanych z Funduszy Norweskich w ramach programu Badania podstawowe.
FAQ Open Access
Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące open access znajdują się na stronie FAQ.
